İnsanlar 1960-1970'li yıllarda köylerinden, yaylalarından tarımdan koparıldı. İş ve aş umuduyla gittikleri büyük şehirlerde gecekondularda yaşamaya tutundu. Son yıllardaysa, şehirde yaşayanların geçmişteki tarımsal üretime olan özlemi, doğa sevgisi üzerinden kırsal yaşama özendiriliyor. Hobi bahçeleri adı altında en verimli tarım arazilerine hobikondular inşa ediliyor.

Gecekondu ne kadar çarpık bir kentleşme yarattıysa, hobikondular da o kadar çarpık bir kırsal yapıya dönüşüyor. Hobi bahçeleriyle ilgili Almanya’daki uygulamaları ve Türkiye’deki yasal mevzuatı dün ayrıntılarıyla yazdık. Bugün biraz daha detaylandıralım.

Türkiye’de hobi bahçeciliğinin başlangıcı 1980’li yıllara kadar uzanıyor. Ancak asıl yoğunlaşma 2000’li yıllarda yaşanıyor.

İl düzeyinde Türkiye’deki hemen her belediyenin, büyük şehirlerde ise ilçe belediyelerinin hobi bahçeleri ile ilgili çalışmaları var. Bazı belediyeler sadece alan tahsis ederek, bahçe oluşturarak kullanıma sunarken, bazıları konut projesi gibi yapılaşmaya gittiğini görüyoruz. Hobi bahçesini bedelsiz olarak tahsis eden belediyeler de var, yıllık 1000 lira, 1500 lira kira alan belediyeler de var.

Yasa var ama uygulanmıyor

Hobi bahçeleriyle ilgili doğrudan yasal bir düzenleme yok. Ancak, tarım arazilerinin korunması için çıkarılan 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Yasası var. Yasa 2005 yılında çıkarıldı. Daha sonra bazı değişiklikler yapıldı. Bu yasa tarım arazilerinin ilçe bazında “Yeter Gelirli Arazi Büyüklüğü”nün tespitini öngörüyor. İlçe bazında sulu ve kuru tarım arazilerinin bölünebilecek alt sınırları bu yasayla belirlendi. Diyelim ki bir ilçede yeter gelirli arazi büyüklüğü 10 dekar ise o ilçedeki kuru tarım arazileri 10 dekarın altına bölünemez. Ama 2005’ten bu yana yürürlükte olan yasayı kimse takmamış. Araziler hobi bahçesi adı altında 100 metrekareye, 200-500 metrekareye bölünmüş. Yönetenler de buna seyirci kalmış. Bugün de verimli tarım arazileri kurulan hobi bahçeleri ile ekonomik üretimin dışına çıkarılıyor. Yapılaşma ile betonlaşma ile üretim yok ediliyor. Hobi bahçelerinin en yoğun olduğu İzmir’in Menderes ilçesi mandalina bahçeleri, seracılık yapılan tarım arazileriyle biliniyordu. Bu bahçelerin, arazilerin önemli bölümü parçalanarak hobi bahçeciliğine dönüştürüldü. Üretim yok edildi.

Kent tarımı hobi bahçeciliğinden farklı

Türkiye, 1960-70’li yıllarda sahil beldelerini zeytinliklerini yok ederek yazlık yaptı. Şimdi de tarım arazilerini yok ederek hobi bahçesine dönüştürüyor. Bu yapılaşma, bu rant sistemi tarıma yarar değil zarar verir. Havuzlu, otoparklı hobi bahçeleri var. Bunun adı hobi bahçesi değil hobikondudur.

Bazı yerlerde kooperatif adıyla hobi bahçeleri pazarlanıyor. Son yıllarda başarılar elde eden kooperatifçiliğe de zarar veriliyor. Kooperatifçiliğin içi boşaltılıyor.

Üretimden çıkmış, tarımsal üretim yapılamayan alanlar değerlendirilebilir. Ama yasalar ve kurallar çerçevesinde.

Kent tarımı ile hobi bahçeciliğini ayırmak gerekiyor. Kent tarımı dünyada gelişiyor. Tarım alanlarına değil, kentte yapılan tarım.

“Tuzağa düşmeyin” uyarısı

Tarım arazilerine kurulan hobi bahçeleri konusunda yurttaşları her fırsatta uyaran ve cezai işlem uygulayan İzmir İl Tarım ve Orman Müdürü Mustafa Özen, “hobi bahçeleri” adı altında tarım arazilerinin parçalara bölünerek üzerine konutlar yapılmasını “tuzak” olarak nitelendiriyor. Özen, özellikle verimli tarım arazilerinde, ovalarda doğru tarım teknikleri ile yılda üç ürün alınabilecek tarım arazilerini bölerek üzerine konut amaçlı yapılar yapılmasını sadece bugün için değil gelecek kuşakların gıda güvencesi açısından en büyük tehdit olduğunu vurguluyor.

Özen’den aldığımız bilgilere göre, İzmir’de 2019 ve 2020 yıllarında Buca, Foça, Selçuk, Urla, Seferihisar, Menderes, Güzelbahçe ilçelerinde tespit edilen 108 hobi bahçesi için idari para cezaları uygulandı. İlçe Müdürlükleri vasıtasıyla yıkım ve eski haline getirme yazıları ilgili belediyelere yazıldı. Ancak tespit edilen bu 108 hobi bahçesi parseli ile ilgili hiçbir belediye yıkım kararı uygulamadı. 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Hakkında Kanun gereğince Cumhuriyet Savcılıklarına suç duyurusunda bulunularak gereken tüm yasal işlemlerin ivedilikle yapılabilmesi sağlanacak.

İzmir’de 2019’da 6 ilçe 94 hobi bahçesi parseli, 1627 dekar alan için 8 milyon 932 bin 733 lira idari para cezası kesildi. 2020 yılında tespit edilen hobi bahçeleri için 3 ilçe (Buca-Menderes- Güzelbahçe), 14 hobi bahçesi parseli, 99 dekar alan için 549 bin 633 lira idari para cezası uygulandı ve eski haline getirme yazıları belediyelere yazıldı.

Özetle, hobi bahçeciliği daha çok tartışılacak. Çok konuşulacak konulardan birisi. Hobi bahçeleri tamamen yasaklansın diyen yok. Elbette yapılsın. Fakat verimli tarım arazilerine yapılmamalı. Dünyadaki örnekleri gibi kent içindeki alanlara yapılmalı. Yasalara uygun olmalı. Emlakçıların, rant peşinde koşanların değil, yerel yönetimlerin, sosyal hizmet uzmanlarının, ziraat fakültelerinin yönetiminde, denetiminde sosyal bir hizmet olarak, tarım konusunda farkındalık yaratacak, kendi meyvesini, sebzesini yetiştirecek kent bahçeleri kurulabilir. Tarımın, gıdanın önemini, üretimin önemini hissettiren, anlatan kent bahçeleri. Tarımı yok eden değil, tarımı, üretimi destekleyen bir kent tarımı, kent bahçeciliği olmalı.

YASA TEKLİFİNDE NELER VAR?

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, TBMM Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Yunus Kılıç hobi bahçeleri ile ilgili çok net mesajlar verdi. Tarım arazileri üzerine kurulan ve tarımsal üretimi yok eden hobi bahçelerinin yıkılacağı ifade edildi. TBMM’de görüşülecek tarımla ilgili torba yasa teklifinde hobi bahçeciliği ile ilgili maddeler özetle şöyle:

1- Arsa özelliği kazanmamış tarım arazilerindeki hobi bahçeleri yıkılacak.

2- Bu amaçla bozulan tarım arazisinin metrekaresi için 165 lira idari ceza kesilecek.

3- Tarım arazilerine kurulan yapıların kaldırılması için 3 ay süre verilecek. Kaldırılmazsa, valilik veya il özel idaresi kaldıracak. Masrafı araziyi o hale getirenlerden alınacak.

4- Hobi bahçesi ovadaki tarım arazisinde olması durumunda ceza iki kat artırılacak.

5- Çiftçiler bu uygulamanın dışında tutulacak. Tarımsal amaçlı ve izinsiz kurulan yapılar için çiftçiye 5 yıl süre ile cezanın yarısı uygulanacak.

6- Teklife göre, 2005 yılından önce 1/5000 ve 1/ 1000’lik imar planı görmüş ve arsa vasfı kazanmış arazilerde olanlar etkilenmeyecek.