Kimyasal Gübrede Zam Alarmı!

Ali Ekber Yıldırım/Dünya

Çiftçiler yüzde 80’nin üzerinde artan gübre fiyatlarının tarımsal üretim için en büyük tehdit olduğunu söylüyor. Yüksek fiyat nedeniyle çiftçi ihtiyaç duyulan gübreyi kullanamazsa verimin, üretimin  azalması nedeniyle gıda fiyatları da artacak. Çiftçinin yaşadığı sorun sofraya da yansıyacak.

Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru, geçen yıl 20 Ocak’ta tonu 1650 lira olan üre gübresinin bu yıl 20 Ocak’ta 3 bin liraya satıldığını, DAP gübresinin aynı dönemde 1850 liradan 3 bin 450 liraya, 15-15-15 taban gübresinin 1700 liradan 2 bin 600 liraya, 20-20 taban gübresinin 1580 liradan 2 bin 450 liraya yükseldiğini söyledi. Mutlu Doğru, bu fiyatlarla çiftçinin gübre alıp tarlasına atmasının zor olduğunu, maliyetler kat kat artarken elde edilen ürünü fiyatının aynı oranda artmadığını belirterek maliyetleri düşürücü önlemler alınmasını istedi.

Bakanlık alarma geçti, 7üretici firma ile toplantı yapıldı

Türkiye’nin her bölgesinden çiftçilerin gübre fiyatlarındaki artışa tepki göstermesi Tarım ve Orman Bakanlığını harekete geçirdi. Bakanlık gübre sektörünün en büyük 7 firmasının genel müdürünü 22 Ocak Cuma günü acil olarak Ankara’ya çağırarak toplantı yaptı. Toplantıda fiyat artışının nedenleri üzerinde durulurken gübre üreticilerden fiyat indirimi yapmaları istendi. Gübre üreticileri ise, hammadde temininde yaşanan sorunlar ve ithalattaki fiyat artışları nedeniyle indirim bir yana gübre fiyatlarının daha da artabileceğini dile getirdi.

İki bakan yardımcısı katıldı

Tarım ve Orman Bakanlığında yapılan toplantıya, Bakan Yardımcıları Ayşe Ayşin Işıkgece, Mehmet Hadi Tunç, Bitkisel Üretim Genel Müdürü Mehmet Hasdemir ve ilgili bürokratlar, gübre sektöründeki en büyük üretici firmalardan Gübretaş, Toros Gübre, İGSAŞ, Bagfaş, Ege Gübre, Gemlik Gübre ve Eti Bakır’ın genel müdürleri katıldı.

Toplantıda sektörün sorunları, artan fiyatlar ve alınması gereken önlemler konuşuldu. Bakan yardımcıları, üretici firmalara fiyat artışının nedenlerini sordu. Fiyatların aşağı çekilmesinin de talep edildiği toplantıda, sektör temsilcileri hammadde teminindeki güçlükleri, gübre takip sisteminin fabrikalara getirdiği ek maliyeti, dövizdeki artışa bağlı olarak hammadde ve ithal gübre fiyatının artmasını ve yeterli hammadde tedarikinin sağlanamaması sorunlarını dile getirdi. Sektör temsilcileri, bu sorunlara çözüm bulunamaması durumunda fiyatların daha da artabileceğini dile getirdi.

En büyük sıkıntı üre gübresinde yaşanıyor

Bu dönemde çiftçilerin en çok ihtiyaç duyduğu ve aynı zamanda fiyatı en çok artan gübre çeşidi üre. Üre gübresinin temininde ciddi sıkıntılar yaşanıyor. Türkiye’de üre gübresinin tek üreticisi İstanbul Gübre Sanayi A.Ş.(İGSAŞ)’nin yıllık üretim kapasitesi 561 bin ton. 2020 üretimi ise 504 bin ton.

Tek üretici konumundaki İGSAŞ’ın Genel Müdürü Turan Tok, telefonla görüşmemizde en önemli sorunun ürün tedarikinde yaşandığını belirterek DÜNYA’ ya şu bilgileri verdi: ” Hububat fiyatlarındaki artışa bağlı olarak bu yıl bir çok ülkede bu ürünlerin ekimine yönelme var. Gübre talebinde de artış var. Bu nedenle ürün almakta zorlanıyoruz. Bizim fabrika olarak yıllık kapasitemiz 561 bin ton. 2020 yılı üretimimiz 504 bin ton. Kapasitemizin yüzde 90’nını kullandık. Ayrıca 2020 yılında 515 bin 616 ton üre ithalatı yaptık. Sadece bizim üretim artı ithalatımız 1 milyon 19 bin 616 ton. Türkiye’nin 2020 yılı Kasım ayı sonu itibariyle üre gübresi ithalatı 2 milyon 660 bin ton. Üre sadece tarımda gübre olarak kullanılmıyor, sanayide de kullanılıyor. 2020 yılı tarım + sanayi üre tüketimi 3 milyon 400 bin ton. Bizim İGSAŞ olarak ürettiğimiz, Türkiye üre gübresi tüketiminin yüzde 15’idir. 2020 yılı tarımda kullanılan üre gübresi 2020 Aralık ayı itibariyle tahmini 1 milyon 800 bin ton. Mevcut durumda üretim ve ithalat tüketimi karşılamıyor. Bu nedenle fiyat artışları yaşanıyor. Biz çiftçimiz gübresiz kalmasın, ihtiyacını karşılasın diye sanayiye kısarak veriyoruz. Üstelik kar marjımız da çok düşük. Neredeyse başa baş veriyoruz. Yeter ki ülkenin tarımsal üretimi etkilenmesin, verim düşmesin diye bakıyoruz.”

İran’a ambargo var, Mısır haftalık fiyat artırıyor

Türkiye’nin üre gübresini büyük oranda İran’dan ve Mısır’dan temin ettiğini hatırlatan Turan Tok, tedarikle ilgili yaşanan sorunu şöyle anlattı: “Amerika ve Avrupa’nın İran’a yönelik ambargosu nedeniyle İran’dan doğrudan ürün alamıyoruz. Bazı firmalar, kişiler İran’dan Umman’a oradan Türkiye’ye üre getiriyor. Onlardan alınabiliyor. Avrupa’dan da bazı ülkeler benzer yöntemlerle İran’da üretilen üre gübresini alıyor. Aralık ayı sonu, Ocak başında teslim edilmesi gereken 125 bin tonluk siparişimizi alamadık. Kasım’dan itibaren üre konusunda bir sıkıntı yaşanmaya başlandı. Herkes Mısır’a yöneldi. Bu sıkıntıyı gören Mısır her hafta ton başına 5-10 dolar artış yapmaya başladı. Yıllık bazda bakıldığında 2020 Ocak- Şubat dönemi Mısır’da ürenin tonu fob olarak(yükleme yapılan limanda gemiye teslim fiyatı) 240 dolardı. Mart’ta 260 doların üzerine çıktı, sonra inişe geçti. Mayıs’ta 220 doların altına düştü. Sonra tekrar yükseldi Ağustos ve Ekim dönemi 280-260 dolar bandındaydı, Kasım’dan itibaren çok hızlı bir yükseliş oldu. Şimdi her hafta fiyat artıyor. 14 Ocak 2021’de ton başına 330 dolardı, bir hafta sonra 21 Ocak’ta 350 dolar oldu. Bunlar hepsi fob fiyatlar. Örneğin, 21.01.2021 tarihli satış fiyatını dikkate aldığımızda, ürenin tonu fob 350 dolar. Mısır’dan İskenderun limanına navlun-taşıma bedeli ton başına 20 dolar. Gübre Takip Sistemi için 9 dolar, gemiden tahliye, ara nakliye 5 dolar, torba, torbalama 7 dolar. Toplam 391 dolar. Dolar kuru 7.50 TL’ye göre maliyeti ton başına 2 bin 932 lira. Üreticiye satışı 3 bin lira civarı.”

Üre gübresinde 300 bin ton açık var

Türkiye’de gübre sezonunun başladığını hatırlatan İGSAŞ Genel Müdürü Turan Tok, yerli üretim dahil, stoklar, bağlantılar dikkate alındığında Türkiye’nin 300 bin ton üre gübresi açığı olduğunu belirtti. Tok: “İGSAŞ’ın, Aralık ayı sonu, Ocak ayı başında sevk edilmesi gereken 125 bin ton üre gübresini hala bekliyoruz. Bırakın sevk edilmeyi üreyi taşıyacak gemi dahi henüz belli değil. Bağlantısı yapılan üreler sevk edilmeyince çiftçimizi bir nebze üresiz bırakmamak için 05.02.2021 tarihine kadar sevk edilmek üzere peşin üre aldık. Bize olan maliyeti 2 bin 900 lira. Mısır’daki üreticiler açıkladıkları fiyat alıcı bulunca ertesi gün satış fiyatlarını ton başına 5 dolar hatta 10 dolar arttırıyorlar. Bugün 350 dolar fob fiyatlarını
gelecek hafta arttıracaklarını tahmin ediyorum. İGSAŞ olarak biz stoktaki üre miktarı, ithal edilen üre miktarı ve bağlantı miktarlarını dikkate alarak  bayilerimiz aracılığında
çiftçilere verilecek üre satış fiyatlarını minimum kar hatta başa baş  noktasında satış fiyatlarını belirliyoruz. Birinci önceliğimiz bayilerimiz bir başka ifade ile çiftçilerimizdir.
Diğer bir konu bayilere yapılan satışlarımızda fiyat, sipariş tarihindeki fiyattır. Gübreyi 30 gün içerisinde çekmesi yeterlidir. Bu 30 gün içerisinde gelen fiyat artışları bayilere yansıtılmamaktadır. Ancak bayiler satış fiyatlarını güncel fiyatlar ile çiftçimize satmaktadırlar. Sanayici kuruluşların üre ihtiyaçlarını,  üretimlerini olumsuz etkilemeden sınırlı miktarda taleplerini karşılamaya çalışıyoruz.” dedi

Fiyatlar daha çok artacak

Üre arzında büyük sıkıntı yaşandığını, Avrupa’da, Amerika’da, Asya’da üre kullanımının başladığını, İran’da üretilen üre gübresinin büyük bir çoğunluğunun  Brezilya’ya ihraç edilmeye başlandığını ileri süren Turan Tok:” İran’dan Türkiye’ye sevk edilen gemi sayısı yok denecek kadar az. Bağlantılar İranlı üreticiler  tarafından yerine getirilmiyor.
Gümrük vergisine tabi olan  Rusya, Orta Doğu ülkelerinin  üre satış fiyatları gümrük vergileri ilave edilince Mısır fiyatları ile aynı seviyede. Üredeki sıkıntı DAP gübresinde de yaşanmaya başlandı. 2020 yılı Eylül ayında ton başına fob 280 dolar olan DAP fiyatı bugün fob 445 dolar. Çok kısa bir zamanda DAP fabrika satış fiyatları 3 bin 750 lira olur. Fiyat artışları NPK gübrelerinde, AS ve % 26 AN gübrelerinde de yaşanacaktır.” bilgisini verdi.

Çiftçiye gübre desteği sağlanmalı

Dışa bağımlılık, ithalat nedeniyle gübre fiyatlarını düşürülmesi çok zor görünüyor. Hükümet daha önce gübrede katma değer vergisini de sıfırladı. Uygun fiyata gübre temini için tek yol verilen gübre desteğinin artırılması. 2016’dan önce çiftçiye dekar başına verilen gübre desteği yüksekti. 2016’da gübre ve mazot desteği birleştirilerek bu destek azaltıldı. 2017’den itibaren mazotun yarısı bizden denilerek mazot desteğinde artış yapılırken gübrede dekar başına 4 lira ile sabitlendi. Çiftçi, 6 yıl önce 2015 üretim yılında hububat, yem bitkileri, baklagiller, yumrulu bitkiler, sebze ve meyve alanları için dekara 6 lira 60 kuruş, yağlı tohum ve endüstri bitkilerinde ise dekara 8 lira 25 kuruş gübre desteği alıyordu. En az destek verilen peyzaj ve süs bitkileri, özel çayır mera, orman emvali alanlar için bile dekara 4 lira 75 kuruş gübre desteği ödeniyordu. 2017’den bu yana çiftçi ne ekerse eksin dekara sadece 4 lira gübre desteği alıyor. Sadece 2020 ürünü için buğday, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale için gübre desteği dekar başına 8 lira açıklandı. Diğer tüm ürünlerde 4 lira olarak ödenecek. Maliyetlerin düşürülmesi için gübre desteğinin mutlaka artırılması gerekir.